رؤیت هلال ماه رمضان

مسئله 1 ◄ روزه‌ی یوم‌الشک برای خواص و برای کسی که عادت دارد روز معینی را روزه بگیرد و با یوم‌الشک موافق آمده باشد بهتر است.

مثلاً شخصی هر دوشنبه را روزه است و اتفاقاً روزه یوم‌الشک هم روز دوشنبه می‌شود پس بر وی روزه گرفتن بهتر است.

خواص: کسانی که می‌دانند باید روز یوم‌الشک را به نیت نفل گرفته شود و می‌دانند که اگر هلال رؤیت نشود از فرضشان نخواهد بود.

و غیر این اشخاص تا نصف‌النهار (گون اُورتا)، از ممنوعات روزه خود را نگه‌دارند و بعد از نصف‌النهار اگر رؤیت هلال رمضان ثابت نشد، اعمال منافی روزه انجام دهند.

دلیل: حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ عَمَّارٍ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الْحَمِيدِ بْنُ حَبِيبٍ، وَالْوَلِيدُ بْنُ مُسْلِمٍ، عَنِ الْأَوْزَاعِيِّ، عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي كَثِيرٍ، عَنْ أَبِي سَلَمَةَ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رسول‌الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَقَدَّمُوا صِيَامَ رَمَضَانَ بِيَوْمٍ وَلَا يَوْمَيْنِ، إِلَّا رَجُلٌ كَانَ يَصُومُ صَوْمًا فَيَصُومُهُ»[1]

رسول‌الله ﷺ: کسی از شما یک یا دو روز قبل از ماه رمضان روزه نگیرد مگر کسی باشد که آن روز با روزه‌ی عادتی وی موافق آمده باشد.[2] (در این صورت بر آن کس اشکالی وارد نیست.)

توضیح اینکه مثلاً کسی در هر پنجشنبه عادت دارد که روزه باشد و اتفاقاً یوم‌الشک نیز روز پنجشنبه باشد، پس بر وی اشکالی ندارد که روزه بگیرد.

اهمیت این فرمایش حضرت رسول‌الله ﷺ در این زمانه به‌خوبی آشکارشده است؛ زیراکسانی که در این زمانه روزه‌ی یوم‌الشک (یا به‌عنوان پیشواز) را می‌گیرند آن را از فرضشان حساب کرده و در اواخر رمضان مدعی می‌شوند که سی روز آن‌ها تمام‌شده و اقدام به افطار می‌کنند که این عمل فسادی عظیم در دین است. توفیق ملت مسلمان و همچنین علماء را از الله تعالی مسئلت داریم.

مسئله 2 ◄ در یوم‌الشک نیت کردن برای روزه‌ی واجب مکروه است؛ یعنی اینکه بگوید: روزه‌ی رمضان را می‌گیرم.

مسئله 3 ◄ اگر نیت کند که اگر فردا از رمضان باشد من روزه‌ام و اگر از رمضان نباشد روزه نیستم، روزه‌ی وی صحیح نیست.

دلیل: اقتداء بعائشة وعلي - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا - فإنهما كانا يصومانه.[3]

از حضرت علی (رض) و حضرت عايشه (رض) روایت‌شده است که یوم‌الشک را با نیت نفل روزه می‌گرفته‌اند.[4]

مسئله 4 ◄ اگر در آن روز چنین نیت کند که اگر فردا از رمضان باشد من روزه‌ی رمضان گرفته‌ام و اگر رمضان نباشد من روزه‌ی قضا گرفته‌ام؛ اگر با این نیت روزه بگیرد و رمضان بودن آن روز ثابت شود، از روزه‌ی رمضانش محسوب خواهد شد و الّا روزه‌ی وی نفل محسوب می‌شود نه از روزه‌ی قضا یا روزه‌ای دیگر.

مسئله 5 ◄ اگر کسی به تنهائی هلال رمضان یا هلال شوال را ببیند (هرچند رؤیت وی مردود شمرده شود)، در هر دو صورت روزه بگیرد و حق افطار ندارد و اگر افطار کند باید قضای آن را بجای آورد ولی کفاره ندارد.

دلیل: قال: " ومن رأى هلال رمضان وحده صام وإن لم يقبل الإمام شهادته " لقوله عليه الصلاة والسلام " صوموا لرؤيته وأفطروا لرؤيته " وقد رأى ظاهرا وإن أفطر فعليه القضاء دون الكفارة.[5]

زیرا رسول‌الله ﷺ فرموده‌اند که رمضان را با دیدن هلال رمضان شروع به روزه گرفتن کنید و افطار را نیز با دیدن هلال شوال آغاز کنید و آن شخص هلال را دیده است ولی در دیدن وی با مردود اعلام شدن از طرف قاضی شبهه‌ای وارد شد. ازاین‌جهت بر وی کفاره نیست ولی بر وی لازم است که روزه بگیرد.[6]

مسئله 6 ◄ در رؤیت هلال رمضان اگر هوا ابری باشد قول یک نفر عادل را که می‌گوید هلال را دیده است قبول کرده می‌شود (چه مرد باشد چه زن باشد).

دلیل: أَخْرَجَهُ أَبُو دَاوُد فِي "سُنَنِهِ" عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ ابْنِ وَهْبٍ ثَنَا يَحْيَى بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي بَكْرِ بْنِ نَافِعٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: تَرَاءَى النَّاسُ الْهِلَالَ، فَأَخْبَرْت رسول‌الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنِّي رَأَيْته، فَصَامَ، وَأَمَرَ النَّاسَ بِصِيَامِهِ، انْتَهَى. سنن ابی داوود

از ابن عمر (رض): به رسول‌الله ﷺ خبر دادم که هلال رمضان را دیدم. پس رسول‌الله ﷺ روزه گرفتند و به مردم امر کردند که روزه‌بگیرند.[7]

مسئله 7 ◄ برای فطر در روز ابری شهادت دو مرد یا یک مرد و دو زن لازم است و همچنین لفظ شهادت نیز شرط است؛ یعنی بگوید که من شهادت می‌دهم که هلال شوال را دیدم و همچنین عدالت شاهد نیز شرط است.

دلیل: حَدَّثَنَا مُسَدَّدٌ، وَخَلَفُ بْنُ هِشَامٍ الْمُقْرِئُ، قَالَا: حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ، عَنْ مَنْصُورٍ، عَنْ رِبْعِيِّ بْنِ حِرَاشٍ، عَنْ رَجُلٍ، مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: اخْتَلَفَ النَّاسُ فِي آخِرِ يَوْمٍ مِنْ رَمَضَانَ، فَقَدِمَ أَعْرَابِيَّانِ، فَشَهِدَا عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِاللَّهِ لَأَهَلَّا الْهِلَالَ أَمْسِ عَشِيَّةً، «فَأَمَرَ رسول‌الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ النَّاسَ أَنْ يُفْطِرُوا»[8]

 در زمان حضرت رسول‌الله ﷺ مردم درباره‌ی رؤیت و عدم رؤیت هلال شوال اختلاف کردند و در این هنگام دو بادیه‌نشین پیش رسول‌الله ﷺ شهادت دادند که هلال شوال را دیده‌اند و حضرت ﷺ قبول کرده و افطار کردند و به آن امر کردند.[9]

مسئله 8 ◄ اگر رمضان را با قول دو شخص عادل شروع کرده باشند و سی روز کامل شده باشد، پس افطار حلال است ولی اگر رمضان را با قول یک نفر عادل شروع کرده باشند و به‌حساب آن سی روز کامل شده باشد، افطار حلال نبوده بلکه با رؤیت افطار کنند.

دلیل: ولأن الفطر لا يثبت بشهادة الواحد.[10]

زیرا فطر با خبر یک فرد ثابت نمی‌شود. همچنین است اگر با قول یک فرد، سی روز روزه‌بگیرند. (الهدایه ج1ص119 - تبیین الحقائق ج1ص320).

مسئله 9 ◄ شرایط رؤیت هلال ماه ذی‌الحجه برای عید قربان نیز مانند بحث رؤیت هلال شوال (عید فطر) می‌باشد.[11]

دلیل: (والأضحى كالفطر) أي هلال الأضحى كهلال الفطر حتى لا يثبت إلا بما يثبت به هلال الفطر لأنه تعلق به حق العباد وهو التوسع بلحوم الأضاحي فصار كالفطر.[12]

زیرا در اثبات این هلال، نفع بندگان الله ﷻ می‌باشد؛ یعنی خوردن از گوشت قربانی.[13]

مسئله 10 ◄ برای اثبات هلال رمضان و یا هلال شوال در هوای صاف و غیر ابری، شهادت جمع عظیم شرط است.

دلیل: لأن المطلع متحد في ذلك المحل والموانع منتفية والأبصار سليمة والهمم في طلب رؤية الهلال مستقيمة فالتفرد في مثل هذه الحالة يوهم الغلط فوجب التوقف في رؤية القليل حتى يراه الجمع الكثير.[14]

 زیرا در روزی که هوا صاف و مردم در تلاش برای دیدن هلال ماه می‌باشند اگر عده‌ی کمی بگویند که هلال را دیده‌اند و بقیه نبینند، در اینجا احتمال غلط و اشتباه آن شخص مدعی رؤیت بیشتر خواهد بود.[15]

اشتراط رؤیت توسط جمعیت بسیار در این زمان بسیار به‌جا و حاجت به آن محسوس می‌باشد؛ زیرا عده‌ای پیداشده‌اند که برای اینکه فتوای آخوند خود را صحیح جلوه دهند، به هر کاری تن می‌دهند و حتی شهادت دروغ نیز می‌دهند؛ پس در این زمان پرواضح است که باید جماعت رؤیت کنندگان آن مقداری باید باشند که اتفاق و اجتماع آنان بر شهادت دروغ غیرممکن باشد.

[1]- سنن ابن ماجه 1/ 528

[2]- صحیح البخاری ج3ص28 - صحیح مسلم ج2ص762 - سنن ابن ماجه ج1ص528 - مسند احمد ج13ص191

[3]- البناية شرح الهداية (4/ 21)

[4]- المبسوط للسرخسی ج3ص60 - بدایع الصنایع ج2ص78 - البنایة ج4ص21 - نصب الرایة ج2ص441

[5]- الهداية في شرح البداية

[6]- صحیح البخاری ج3ص27 - صحیح مسلم ج2ص762 - سنن الترمذی ج3ص59 - هدایه ج1ص118

[7]- سنن ابی داود ج2ص302 - نصب الرایه ج2ص436

[8]- سنن أبي داود (2/ 301)

[9]- سنن ابی داود ج2ص301 - سنن الدار قطنی ج3ص123 - السنن الصغری للبیهقی ج2ص91 - نیل الاوطار ج4ص223 - مرعاة المفاتیح ج6ص450

[10]- الهداية في شرح بداية المبتدي (1/ 119)

[11]- الهدایه ج1ص119 - تبیین الحقائق ج1ص321 - ملتقی الابحر ج1ص258 - البحر الرائق ج2ص290

[12]- تبيين الحقائق شرح كنز الدقائق وحاشية الشلبي (1/ 321)

[13]- الجوهره النیره ج1ص145 - الهدایه ج1ص119 - حاشیه الطحطاوی ج1ص654

[14]- مراقي الفلاح شرح نور الإيضاح (ص: 242)

[15]- مراقی الفلاح ج1ص243 - مجمع الانهر ج1ص236 - رد المختار ج2ص388