فصل4: احكام تيمّم

 مسئله 95 ◄ تيمم در جاهايي كه از استعمال آب عاجز باشد، جانشين وضو و غسل است.

اسباب عاجز بودن از وضو و غسل:

 مسئله 96 ◄ به مقدار يك ميل از آب دور باشد (دو كيلومتر).

 مسئله 97 ◄ مريض باشد و استعمال آب ضرر داشته باشد.

 مسئله 98 ◄ هوا خيلي سرد بوده و براي گرم كردن وسيله اي نداشته باشد و بترسد كه اگر از آب استفاده كند، آب ضررخواهد زد.

 مسئله 99 ◄ آب وجود دارد ولي وسيله اي ندارد كه آب را با آن بكشد؛ مثلاً كنار چاه باشد و امكان استفاده از آن نباشد.

 مسئله 100 ◄ آب وجود دارد ولي آن آب براي آشاميدن باشد طوري كه اگر از آن براي طهارت استفاده كند مي ترسد كه تشنه بماند و آب نيابد.

 مسئله 101 ◄ آب در نزديكي هست ولي در آنجا دشمن باشد و از آن مي ترسد. مثلاً در جنگل بوده و در كنار آب حيوانات وحشي وجود دارند و يا دشمن از نوع انسان باشد.

 مسئله 102 ◄ يا كسي مي ترسد كه اگر مشغول وضو شود، نماز جنازه فوت می شود (براي ولي ميّت جائز نيست )، يا مي ترسد كه نماز عيد را از دست بدهد.

دليل :

 1- از ابن عمر (رض) : رسول الله ﷺ را ديدم كه در جائي به نام مِربد تيمم كردند در حالي كه مدينه ديده مي شد (مربد از مدينه يك يا دو ميل فاصله دارد). (المستدرك علي الصحيحين ج1ص288- فتح الباري شرح صحيح البخاري ج2ص225) - ( المربد بكسر الميم و سكون الراء و موحدة مفتوحة ودال مهملةعلي ميل او ميلين ( اعلاء ج1ص351)).

2- آيه ي 5 سوره ي مائده: اگر شما مريض باشيد يا كه مسافر يا اينكه از دستشوئي مي آييد (استنجا رفته ايد) يا اينكه زنان را مساس كرده باشيد (جماع كرده باشيد) و ( براي غسل يا وضو) آب نيافتيد پس با خاكي پاك تيمم كنيد. (سوره مائده آيه ي 6).

3- روايت است از رسول الله ﷺ که فرمودند: تيمم وضوء مسلم است گرچه به مدت ده سال هم باشد؛ اگر آب نيابد. (مجمع الزوائد ج1ص588- مسند امام احمد ج6ص193- سنن الترمذي ج1ص342- صحيح ابن حبان ج2- ابوداود ج1ص524 - المستدرك علي الصحيحين ج1ص283 - بدائع الصنائع ج1ص164).

4- اجماع امت نیز بر اين است. (بدائع الصنائع، ج1ص164).

5– نماز جنازه و عيدين قضاء ندارند؛ يعني اگر مشغول وضو شود و نماز فوت شود ديگر نمي تواند جبران كند؛ زيرا اين دو نماز جانشين ندارند. پس آن شخص از استعمال آب عاجز است. (بنايه ج1ص558).

6- از ابن عباس (رض) روايت است كه: وقتي از فوت نماز جنازه بترسي و وضو هم نداشته باشي پس تيمم كن. (مصنف ابن ابي شيبه ج3ص188- الاوسط ابن المنذر باب التيمم للصلاه الجنازه - نصب الرايه باب التيمم - اعلاء ج1ص 341).

همچنین از ابن عمر (رض) نیز روایت شده است. (سنن الدارقطني ج1ص210- الاوسط ابن المنذر باب ذكر من خشي ان تفوته صلاه الجنازه - نصب الرايه باب التيمم).

 مسئله 103 ◄ طريقه ي تيمم: اول نيت مي كنيم و بعد دست ها را به چيزي كه از جنس زمين باشد مي زنيم و دست را بر صورت خود مي كشيم و بعد دست ها را دوباره به چيزي از جنس زمين مي زنيم و به دستهايمان تا آرنج مي كشيم و همه ي اين ها (نيت – زدن به چيزي از جنس زمين كه پاك است – و به صورت خود مسح كردن و به دست ها مسح كردن) فرض است.

دليل :

1- الله تعالی می فرماید: ....... و در اين حال، آب (براى وضو يا غسل) نيافتيد، با خاك پاكى تيمّم كنيد! (به اين طريق كه) صورت ها و دستهايتان را با آن مسح نماييد. خداوند، بخشنده و آمرزنده است. (سوره نساء آیه 43).

2- رسول الله ﷺ فرمودند: تيمم دو ضربه است (كه به زمين مي زنيم) يكي براي مسح صورت و ديگري براي دو دست. (المعجم الکبیر ج12ص367 - المستدرک علی الصحیحین ج1ص287 - سنن الدارقطنی ج1ص332 - عمده القاری ج4ص19).

3- تيمم در اصل لغت، از قصد كردن مي آيد. پس اگر نيّت نباشد، تيمم نيست و خاك در حالت هاي مخصوصي افاده ي طهارت مي كند، پس براي تیمم نيت لازم است. (هدايه وفتح القدير ج1ص125- بنايه ج1ص528).

4- در قرآن براي مسح تيمم «صعيداً طيبا» گفته است؛ يعني از جنس زمين و پاك باشد. (سوره ي مائده آية 5).

 مسئله 104 ◄ مي توان براي نماز قبل از دخول وقت آن، تيمم كرد. مثلاً براي نماز ظهر قبل از زوال می توان تيمم كرد و با يك تيمم مي توان به هر مقداری که می خواهیم نماز خواند و مي توان قبل از سؤال كردن از همراه و همسفر خود تيمم كرد. البته اگر وقتي سؤال كند و رفيقش آب به وي دهد تيمم وي باطل مي شود.

دليل: 

1- زيرا تيمم، وقتي که آب نباشد، پاك كننده است و مثل وضو است. يعني همانطور كه با يك وضو مي توان هر قدر نماز خواند با تيمم نیز همينطور است. (المبسوط للسرخسی ج1ص110 - بنايه ج1ص556).

2- رفيقش کسی غیر از خودش می باشد و بیگانه است و طلب آب از بیگانه لازم نيست. (اللباب في شرح الكتاب ج1ص 24- هدايه ج1ص125- مجمع الانهر ج1ص37 - بنايه ج1ص568).

3- از ابن عباس (رض) : با يك تيمم هر نمازي هر چند که باشد، می توان خواند. (الاوسط ابن المنذر ذكرالتيمم لكل صلاه واختلاف - اعلاءج1ص339).