مسئله 78◄ دعا کردن زندگان بر اموات، به اموات نفع می رساند و همچنین در صدقه دادن از طرف میّت بر آنها نفع است. و این با احادیث و اقوال سلف صالح ثابت است.

1- عَنْ عَائِشَةَ، عَنِ النَّبِيِّ قَالَ: مَا مِنْ مَيِّتٍ يُصَلِّي عَلَيْهِ أُمَّةٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ يَبْلُغُونَ مَائَةً. كُلُّهُمْ يَشْفَعُونَ لَهُ. إلاَّ شُفِّعُوا فِيهِ» (مسلم ج7ص15).

از حضرت عائشه (رض) روایت شده که همانا حضرت رسول ﷺ گفتند: نیست میّتی که بر وی نماز گذارند از مسلمین که شمار آنان به صد نفر می رسد و همه ی آنها بر وی شفاعت و دعا کنند، مگر اینکه شفاعت آنها قبول کرده شود. و در روایتی از ابن عبّاس (رض) چهل نفر ذکر شده است.

2- وعن سعد بن عبادة ، قال: يا رسولَ الله ! إِنَّ أُمَّ سعدٍ ماتت، فأيُّ الصدقةِ أفضلُ ؟ قال: «الماءُ» فحفرَ بِئراً، وقال: هذه لأُمِّ سعدٍ . رواه أَبو داود، والنسائي. (مشکاه المصابیح ج1ص526).

از سعد ابن عباده (رض) (صحابی) روایت است که او گفت: یا رسول الله ﷺ ام سعد (مادرم) فوت کرد؛ پس به من بگو که کدام صدقه افضل است؟ پس حضرت رسول ﷺ گفتند که آب افضل است و سعد (رض) چاهی حفر کرد و گفت که این برای امّ سعد است (یعنی ثوابش).

3- قال رسول الله: الدعا یرد البلا و الصدقه غضب الرب. (صحیح ابن حبان ج 8ص104 - الاسماء و الصفات للبیهقی ج2ص447)

 رسول الله ﷺ گفتند: دعا، بلا را دفع می کند و صدقه، غضب الله ﷻ را فرو می نشاند (و این در حقّ زندگان و مردگان عام است). 

عن عُثْمَانَ بنِ عَفَّانَ ، قال: « كَانَ النَّبيُّ صلى الله عليه وسلّم إذَا فَرَغَ مِنْ دَفْنِ المَيِّتِ وَقَفَ عَلَيْهِ فقالَ: اسْتَغْفِرُوا لأَخِيكُم وَاسْألُوا لَهُ بالتَّثْبِيتِ فَإنَّهُ الآنَ يُسْأَلُ». (سنن کبری للبیهقی ج5ص403).

از حضرت عثمان (رض) روایت شده که پیامبر ﷺ وقتی از دفن میّت فارق می شدند، نزد وی می ایستادند و می گفتند که برای برادرتان استغفار گویید، سپس برای وی ثابت بودن بر ایمان را در وقت سؤال بخواهید؛ همانا او سؤال کرده می شود.

و از ابی امامه (رض) حدیثی آمده که حضرت رسول الله ﷺ گفتند: چون یکی از برادران شما فوت کرد و او را دفن کردید و بر وی خاک ریختید، باید که مردی از شما نزد وی بایستد و بگوید: یا فلان ابن فلانه و میّت آن را می شنود، لیکن جواب نمی دهد. پستر بگوید یا فلان ابن فلانه؛ چون این بار بشنود در قبر می نشیند و باز بگویید یا فلان ابن فلانه. در این نوبت گوید (میّت) که مرا ارشاد کن، الله تعالی تو را رحمت کند. پستر بگوید: ای فلان، یاد کن آن کلمه را که تو بر آن از دنیا بر آمده ای (اشهد ان لا اله الّا الله و اشهد ان محمّد عبده و رسوله) و آن را به یاد بیاور که الله تعالی پروردگار توست و محمّد ﷺ پیغمبر توست و اسلام دین توست و قرآن امام توست. (الدعا للطبرانی ج1ص364 و نیل الاوطار ج4ص109)

مسئله 79◄ و نزد بسیاری از شافعیه و بعضی از حنفیه دعا کردن بر میّت مستحب است و نزد اهل سنّت دعا و استغفار بر میّت ثابت و درست است. و خواندن اوّل سوره ی بقره تا «مفلحون» و آخر آن از «آمن الرسول …» نزد میّت نیز ذکر شده است و اگر ختم قرآن کند افضل است (اشعه اللمعات ج1ص130).

یادآوری: ایمان؛ اقرار کردن با زبان و تصدیق کردن با قلب به آنچه که پیامبر ﷺ از طرف الله ﷻ آورده است و ثابت شده است.

و ایمان از جهت مؤمن (یعنی آنچه که به آن باید ایمان آورد) زیاد یا کم نمی شود یعنی همه در ایمان به مسلّمات دین با هم برابرند؛ یعنی در اصل ایمان، ولی در اعمال و یقین به آن متفاوتند.

عمل جزء ایمان نیست؛ یعنی اگر کسی به مسلّمات دین ایمان آورده باشد، وی مؤمن است؛ هر چند عملی نداشته باشد و از روی فرط شهوت یا اغفال شیطان، عمل خلاف شرع انجام دهد. البتّه اگر حرامی را حلال بداند یا خود را از عذاب الهی در امان ببیند و یا فرضی را انکار کند، معلوم می شود که وی ایمان نداشته و از دایره ی اسلام خارج است. اگر کسی به آنچه که از پیامبر ﷺ ثابت شده، با دل تصدیق کند و با زبان نیز اقرار کند، پس او می تواند بگوید که من حقّاً مؤمن هستم؛ نباید بگوید که ان شاء الله مؤمن هستم؛ زیرا این توهّم به وجود می آید که در ایمان خود شک دارد.