فَصْلٌ في جِنَايَةِ البَهِیمَةِ

فصل در بیان احکام تلف کردن حیوانات:

مسئله 45 ◄ راکب مرکب (از قبیل اسب) ضامن آنچه مرکبش تلف می‌کند می‌باشد.

مسئله 46 ◄ ولی آنچه را که با لگد تلف می‌کند ضامن نمی‌شود و یا اگر با دمش تلف می‌کند نیز ضامن نیست.

و همچنین اگر به سبب مدفوع کردن و یا بول کردن حیوان چیزی تلف شود نیز راکب آن ضامن نمی‌شود؛ چه حیوان این کار را در حال راه رفتن انجام دهد و یا صاحبش برای این کار حیوان را متوقف کرده باشد فرقی ندارد و ضامن نمی‌شود.

دلیل:

 اصل در این مسائل این است که هر شخصی حق عبور و مرور در طرق عمومی را دارد و برای دیگران نیز این حق ثابت است و این طرق مشترک می‌باشند پس در صورتی حق استفاده دارند که به دیگران تعدّی نکنند پس هر آنچه امکان دفع آن توسط راننده باشد با تلف آن ضامن می‌شود و آنچه در اختیار وی نباشد را ضامن نمی‌گردد. (تکمله البحر الرائق ج8ص406)

مسئله 47 ◄ همچنین آنچه از پرتاب سنگ از زیر پای مرکب به چشم کسی بخورد و کور کند ضامن نمی‌شود.

این در صورتی است که سنگ کوچک باشد ولی اگر باعث پرتاب سنگ بزرگی شود ضامن می‌شود.

دلیل:

زیرا تحرز از سنگریزه متعذر است و از بزرگ ممکن می‌باشد. (تکمله البحر الرائق ج8ص407)

مسئله 48 ◄ کسی که حیوان را از پشت آن راه می¬برد و می¬راند و همچنین کسی که از جلوی حیوان می‌کشد هر دو در حکم راکب حیوان هستند و در یک امر با راکب فرق دارند و آن در وجوب کفارت در صورت هلاک انسان است که این کفارت بر راکب واجب می‌شود ولی بر سائق (از پس راننده) و قائد (از جلو کشنده) واجب نمی‌شود.

دلیل:

زیرا قائد و سائق به‌مانند راکب مسبب می‌باشند و عدم کفارت بر قائد و سائق برای این است که راکب با عمل خود و مرکبش باعث هلاک انسان شده است و سنگینی وی نیز در هلاک دخیل بوده است ولی از سائق و قائد چنین عملی صادر نشده است. (تکمله البحر الرائق للطوری ج8ص408)

مسئله 49 ◄ اگر دو راکب باهم تصادف کنند و بمیرند عاقله‌ی هرکدام دیه‌ی دیگری را ضامن می‌شود.

دلیل:

حضرت علی (رض) چنین حکم کرده‌اند و دیگر اینکه هر یک از آن‌ها با صدمه واردکردن به دیگری هلاک شده است. (بدائع الصنائع ج7ص273)

مسئله 50 ◄ اگر سگی را پی شیئی بفرستد و در همان لحظه چیزی را هلاک کند، درصورتی‌که فرستنده به دنبال سگ باشد ضامن می‌شود.

دلیل:

زیرا تلف کردن به‌واسطه‌ی راندن آن حیوان به شخص منتقل‌شده است. (الهدایه ج4ص482)

مسئله 51 ◄ در مورد پرنده فرستاده‌شده یا مرکبی که خودش رم (فرار) کرده است کسی ضامن نمی‌شود.

دلیل:

زیرا پرنده را نمی‌توان به‌جایی راند، پس ارسال و عدم ارسال یکی است و حیوان در عمل خودمختار است پس عمل وی را به دیگری نسبت داده نشود مگر در صورت وجود ارسال و دنبال کردن وی که شرع آن را به ارسال‌کننده نسبت داده است. (الهدایه ج4ص482)

مسئله 52 ◄ اگر کسی راکب اسبی باشد و دیگری اسب را سیخ بزند و باعث تلف شدن چیزی شوند در این صورت سیخ زننده ضامن است و حتی شیئی را که به سبب لگد تلف‌کرده است را نیز ضامن می‌شود.

دلیل:

از حضرات ابن مسعود و عمر (رض) چنین حکم به ما رسیده است. (الأصل المعروف بالمبسوط للشیبانی ج4ص559)

مسئله 53 ◄ اگر قصاب چشمان گوسفند را تلف کند، نقصان قیمت آن را ضامن می¬شود.

دلیل:

زیرا منظور و مقصود گوشت گوسفند است نه چیزی دیگر. (الجوهره النیره ج2ص137)

مسئله 54 ◄ اگر چشمان گاو یا شتر یا الاغ یا قاطر یا اسبی را تلف کند ربع قیمت آن حیوان را ضامن می‌شود.

رسول‌الله ﷺ چنین حکم کرده‌اند. (البنایه ج13ص270 - المعجم الکبیر للطبرانی ج5ص138 )