کتاب الاحیاء الموات (احکام آباد کردن زمین های بی نفع و بایر):

مسئله 1◄ اگر زمین بایری وجود داشته باشد و آن را صاحبی نباشد و از آبادی نیز به دور باشد طوری که از طرف آن آبادی صدایی شنیده نشود و امام (دولت) اجازه¬ی آباد کردن آن را به کسی دهد، در صورت آباد کردن، آن شخص صاحب آن زمین می¬گردد.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: بر هیچ فردی یک شیء حلال نیست مگر آنچه که امامش به وی اجازه داده باشد. (الاختیار لتعلیل المختار ج3ص67) و منظور از شیء در این حدیث مباحات می¬باشد و هیزم و علف و آب از این امر با حدیثی دیگر استثناء شده‌اند و در این موارد ذکرشده اجازه¬ی امام شرط نیست. (الاختیار لتعلیل المختار ج3ص67)

مسئله 2◄ اگر کسی زمینی را تصاحب کرده و علامت کند مثلاً حدود آن را با سنگ مشخص کند ولی آن را تا سه سال آباد نکند، در این صورت امام آن زمین را برای آباد کردن به کسی دیگر بسپارد.

دلیل:

از حضرت عمر (رض) روایت‌شده است: هر کس زمینی را آباد کند پس به وی می‌رسد و اگر کسی با سنگ حدود مشخص کند بعد از سه سال حقی برای وی نیست. (البنایه ج12ص289)

مسئله 3◄ اگر کسی با اجازه‌ی دولت در زمین بایری چاهی حفر نماید پس برای آن چاه حریمی ثابت است.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: هر کس چاهی حفر کند، پس برای وی دور آن چاه، برای خواباندن چهارپایان حول آن چهل گز ثابت است. (ابن ماجه ج3ص537 - البنایه ج12ص294)

مسئله 4◄ حریم چاهی که برای آب چهار پایان حفرشده باشد از هر طرف چهل ذراع است.

مسئله 5◄ حریم چاهی که از آن به‌وسیله¬ی شتر آب کشیده می¬شود نیز از هر طرف چهل ذراع است.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: هر کس چاهی حفر کند، پس برای وی دور آن چاه برای خواباندن چهارپایان حول آن چهل گز ثابت است. (ابن ماجه ج3ص537 - البنایه ج12ص294)

بئر عطن: چاهی که برای آب دادن به حیوانات استفاده می‌شود و ناضح: چاهی که برای آبیاری زراعت از آن استفاده می‌شود. (البنایه ج12ص294)

مسئله 6◄ حریم چشمه از هر طرف پانصد ذراع (گز) است.

دلیل:

ابن شهاب گوید از مردم شنیده‌ام و زهری گوید: حریم چشمه پانصد گز می‌باشد. (الاموال لابن زنجویه ج2ص655 - البنایه ج12ص296)

ذراع: واحدی برای طول از نوک انگشتان تا آرنج.

مسئله 7◄ صاحب چاه و چشمه حق منع حفر چاه در حریم آن چاه و چشمه را دارد.

دلیل:

زیرا وی با حفر چاه حریم آن را نیز مالک شده است پس دیگران را از تصرف در ملک خود منع می‌کند. (الهدایه ج4ص385)

مسئله 8◄ اگر کسی در نقطه صفر حریم کسی چاهی حفر کند پس حریم این شخص از سه طرف خواهد بود.

دلیل:

زیرا مالک چاه اول زودتر از مالک چاه دومی حریم را تصاحب کرده است پس به وی تعلق دارد. (الهدایه ج4ص386)

مسئله 9◄ حریم قنات تااندازه‌ای است که در آن فاصله بتواند قنات را اصلاح کند.

دلیل:

آن مقدار زمینی که برای لایروبی کردن آن به آن نیاز است. (مجمع الانهر ج2ص560 - الدر المختار شرح تنوير الأبصار و جامع البحار ج1ص673)

مسئله 10◄ برای نهر حریمی ثابت نیست.

دلیل:

زیرا حریم برای چاه و چشمه به‌وسیله نص شرعی (در اینجا قول رسول‌الله ﷺ) ثابت‌شده است و مخالف قیاس می‌باشد و در مورد نهر نصی وجود ندارد پس حریمی نیز ثابت نمی‌شود. (تبیین الحقائق ج6ص38)