کتاب الاَیمان (قسم)

قسم سه نوع است.

مسئله 1◄ 1) قسم غموس: قسم خوردن به‌عمد و دروغ بر انجام یا عدم انجام کار یا قولی در گذشته که حکم آن گناه است.

دلیل:

از رسول‌الله ﷺ درباره گناهان کبیره پرسیدند و ایشان ﷺ گناهان کبیره را شمردند که یکی از آن‌ها قسم غموس است. (السنن الصغری للبیهقی ج4ص97)

وجه نام‌گذاری قسم غموس این است که این نوع قسم، قسم خورنده را در آتش جهنّم فرومی‌برد. (الاختیار لتعلیل المختار ج4ص46)

از ابن مسعود (رض): ما قسم غموس را ازجمله قسم‌هایی می‌شمردیم که در آن کفارت نیست. (المبسوط للسرخسی ج8ص128)

مسئله 2◄ 2- قسم لغو: قسم¬خوردن بر انجام یا ترک کاری و یا قولی در گذشته به گمان اینکه حق است درحالی‌که ضد آن می‌باشد و حکم آن امید عفو از طرف الله ﷻ می‌باشد.

دلیل:

الله تعالی می‌فرماید: الله ﷻ شمارا به خاطر سوگندهای لغو مؤاخذه نخواهد کرد. (سوره مائده/89)

مسئله 3◄ 3- منعقد: قسم خوردن بر آینده و فقط در این نوع قسم کفارت وجود دارد.

 دلیل:

الله تعالی می‌فرماید: ... و لیکن شمارا در قسم‌هایی که منعقد کرده‌اید مؤاخذه خواهد کرد و کفارت آن ....... (سوره مائده/ 89)

حانث: کسی که قسمش را شکسته و به‌موجب آن عمل‌نکرده است.

مسئله 4◄ گرچه سهواً یا به‌زور وادار به قسم شود، بازهم قسم است و حکم آن ثابت می‌شود.

مسئله 5◄ گرچه سهواً و یا به‌زور وادار به شکستن قسم شود، بازهم حکم حانث بودن بر وی ثابت می‌شود.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: سه چیز است که جدی آن جدی است و شوخی آن نیز جدی محسوب می‌شود: 1- طلاق. 2- نکاح. 3- قسم. (مرقاۀ المفاتیح ج6ص2241 - شرح مسند ابی حنیفه ج1ص144 - نصب الرایه ج3ص293)

مسئله 6◄ قسم بر الله ﷻ خورده می‌شود و یا بر اسمی از اسماء الله ﷻ مانند رحمان، رحیم، حق و یا بر صفتی از صفات الله ﷻ که عرب به آن قسم یاد می‌کنند مانند عزة الله، جلال الله، کبریاء الله و عظمة الله.

مسئله 7◄ قسم به غیر الله ﷻ مانند نبی و قرآن و کعبه درست نیست.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: هر کس قصد کند تا قسم یاد کند، پس به الله ﷻ قسم بخورد و یا ساکت باشد. (مسند امام احمد ج4ص294 - السنن الصغیر ج4ص93)

مسئله 8◄ قسم به صفتی از صفات الله ﷻ که در عرف با آن قسم یاد نمی‌شود، قسم محسوب نمی‌شود؛ مانند رحمة الله، علم الله، رضاءالله، غضب الله، سخط الله و عذاب الله.

یعنی صفاتی از صفات الله ﷻ که در عرف مردم به آن صفات قسم یاد نمی¬کنند؛ پس اگر کسی به آن صفات قسم بخورد، حکم قسم ندارد.

دلیل:

مبنای قسم بر عرف استوار است و آنچه در عرف قسم محسوب می‌شود، شرعاً قسم است و آنچه عرف آن را قسم نمی‌داند، شرع نیز آن را قسم نمی‌داند. (المبسوط للسرخسی ج8ص133)

مسئله 9◄ اقوالی که قسم محسوب می‌شوند: لَعَمرالله، ایم الله، عهد الله، میثاق الله، اُقسم (قسم می‌خورم)، احلف (قسم می‌خورم) و اشهد (گواهی می‌دهم). گرچه اسم الله ﷻ را نیاورد، بازهم قسم می‌باشد.

مسئله 10◄ همچنین «علیَّ نذر» (بر من نذری است) و یا «یمین» (بر من قسمی است) گرچه اسم الله ﷻ را نیاورد، بازهم قسم است.

مسئله 11◄ و همچنین اگر بگوید: «هر کس چنین کند وی کافر است»، این جمله را چه بر گذشته تعلیق کند و چه بر آینده، قسم است؛ هرچند با فعلش کافر نمی‌گردد.

مسئله 12◄ و همچنین اگر بگويد: «به خدا سوگند می‌خورم» قسم است.

مسئله 13◄ اقوالی که قسم محسوب نمی‌شود: بگوید «حقاً و حق الله»، «حرمة الله»، «سوگند خورم به خدا»، «سوگند خورم به طلاق زن»، «اِن فعله فعلیه غضبه (اگر چنین کند غضب الله ﷻ بر وی بود)»، «سخط الله» و یا «لعنت الله بر وی» و یا «اگر چنین کند وی زانی است» و یا «سارق است» و «شارب خمر (مشروب خور) است» و یا «رباخوار است».

مسئله 14◄ حروف قسم: «واو - باء - تاء» است و گاهی حرف قسم حذف می‌شود مانند: «اللهِ لا افعله» یعنی: (والله چنین نمی‌کنم).

دلیل:

زیرا در قرآن با این حروف قسم یادشده است. (الهدایه ج2ص318)

مسئله 15◄ کفارت قسم: 1- آزاد کردن بنده و یا 2- طعام دادن به ده مسکین مانند آنچه در ظهار می‌داد و یا 3- لباس برای ده مسکین. برای هرکدام لباسی دهد که اکثر بدن را بپوشاند و شلوار تنها کفایت نمی‌کند.

مسئله 16◄ اگر از این اشیاء در وقت اداء عاجز باشد، سه روز روزه‌ی پی‌درپی بگیرد.

دلیل:

الله ﷻ می‌فرماید: .... پس کفارت آن این است که به ده نفر مسکین غذا دهید از غذای میانه‌ای که می‌خورید و یا لباسی که می‌پوشید. پس هر کس این چیزها را نیافت، پس سه روز روزه بگیرد. (سوره مائده /89)

مسئله 17◄ قبل از حنث کفارت نمی‌شود (واجب نمی‌شود).

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: هر کس بر انجام یا ترک چیزی قسم بخورد و بعد ببیند که چیز دیگری بهتر از آن است، پس آن را انجام دهد و کفارت قسم را بدهد. (مسند امام احمد ج6ص388 - السنن الصغیر ج4ص96)

مسئله 18◄ اگر کسی بر انجام گناه قسم یاد کند، مانند اینکه قسم یاد کند که با والدینش تکلم نکند، پس بر وی واجب است که حانث شود و کفارت دهد.

دلیل:

رسول‌الله ﷺ: هر کس نذر کند تا از الله ﷻ اطاعت کند، پس اطاعت کند و هر کس نذر كند که بر الله ﷻ عاصی شود، این کار را انجام ندهد. (مستخرج ابی عوانه ج4ص12)

مسئله 19◄ اگر کافر قسم بخورد، بر وی کفارت نیست، گرچه در وقت حنث مسلمان باشد.

دلیل:

زیرا کفارت عبادت است و کافر اهل عبادت نیست. (بدائع الصنائع ج3ص11)

مسئله 20◄ اگر کسی ملک خود را بر خود حرام گرداند، حرام نمی‌گردد ولی اگر استفاده کند باید کفارت دهد.

دلیل:

الله تعالی می‌فرماید: ترجمه‌ی آیه: ای پیامبر؛ چرا آنچه الله ﷻ بر تو حلال گردانید را حرام می‌گردانی ........ الله تعالی بر شما مشروع گردانید که قسم خود را بشکنید (با دادن کفارت آن). (سوره تحریم/2)

مسئله 21◄ اگر کسی نذر مطلق نماید و یا به شرطی تعلیق کند و خواهان وجود شرط باشد، مانند اینکه بگوید: «اگر غائبم آمد فلان چیز بر من باد»، وقتی شرط یافت شود بر وی واجب است که به نذرش وفا نماید.

مسئله 22◄ اگر نذرش را به چیزی تعلیق کند که خواهان آن نیست و قصدش عدم وجود آن است، مانند اینکه بگوید: «اگر زنا کردم بر من فلان باد»، در صورت وجود شرط، به نذرش وفا کند و یا کفارت دهد و قول صحیح این است.

دلیل:

الله تعالی می‌فرماید: و به نذرهاي خود وفا كنند. (سوره حج/29)

رسول‌الله ﷺ: نذر قسم است و کفارت آن همان کفارت قسم است. (مسند امام احمد ج28ص575 - المعجم الکبیر للطبرانی ج17ص313)