فصل ایلاء:

مسئله 128◄ تعریف ایلاء: مردی قسم می‌خورد که با زوجه‌ی آزاد خود به مدت چهار ماه نزدیکی نداشته باشد.

دلیل:

قرآن کریم: کسانی که زن خود را ایلاء می‌کنند بر آنان است که چهار ماه انتظار کشند. (سوره بقره /226) یعنی از نزدیکی با زن خود بازایستند.

مسئله 129◄ اگر زوجه کنیز باشد، در این صورت مدت ایلاء دو ماه است.

دلیل:

ایلاء مانند عدّت زن است و عدت کنیز نصف زن آزاد است. (المبسوط للسرخسی ج7ص33)

مسئله 130◄ اگر کسی زن خود را ایلاء نماید پس نباید چهار ماه نزدیکی داشته باشد و اگر در این مدت نزدیکی کند و قسم به الله ﷻ و صفاتش خورده باشد، حانث می‌شود و کفارت قسم واجب می‌گردد و ایلاء ساقط می‌گردد.

دلیل:

زیرا در آیه 89 سوره‌ی مائده کفارت قسم بیان‌شده است و ایلاء نیز با قسم همراه شده است؛ پس با شکستن ایلاء، کفارت قسم لازم می‌گردد. (المبسوط للسرخسی ج7ص20)

مسئله 131◄ اگر به غیر قسم ایلاء نموده باشد؛ یعنی برای نزدیکی نکردن به مدت چهار ماه شرط گذاشته باشد و در این مدت قبل از چهار ماه نزدیکی کند، پس بر وی جزای شرط واجب است. مثلاً کسی به زن خود بگوید: «تا چهار ماه با تو نزدیکی نخواهم داشت و اگر در این مدت نزدیکی کنم بر من فلان چیز واجب باد» (مثلاً بنده‌ام آزاد است)، در صورت نزدیکی داشتن در طول این مدت، جزا که همان آزاد نمودن بنده بود بر وی لازم می‌شود و ایلاء ساقط می‌گردد.

دلیل:

زیرا ایلاء نیز مانند دیگر قسم‌ها و دیگر تعلیق‌ها می‌باشد. (بدائع الصنائع ج3ص175)

مسئله 132◄ اگر ایلاء نماید و در این مدت نزدیکی نکند، باگذشت چهار ماه زنش یک طلاق بائن می‌شود و قسم موقت ساقط می‌شود.

دلیل:

زیرا زوج با قسم خوردن بر عدم نزدیکی با زوجه، عزم منع حق زوجه را نموده است و باگذشت چهار ماه آن را عملی نموده است و ظلم خود را تأکید نموده است. پس برای تنبیه وی و خلاص نمودن زوجه، حکم به طلاق زن وی کرده می‌شود تا زوجه بتواند حق خود را با زوجی دیگر به سامان برساند. (بدائع الصنائع ج3ص176)

وقوع طلاق بعد از مدت مذکور قول حضرات علی (رض) و ابن مسعود (رض) و ابن عباس (رض) و ابن عمر (رض) و عایشه (رض) از صحابه می‌باشد. ایشان گفته‌اند عزیمت طلاق مذکور در آیه‌ی 227 سوره‌ی بقره همان گذشت مدت ایلاء می‌باشد. (المبسوط للسرخسی ج7ص20)

قسم موقت: یعنی اگر قسم خورد که چهار ماه نزدیکی نکند موقت است و اگر بیش از آن باشد موقت نگویند.

مسئله 133◄ اگر قسم خورد که با زنش هیچ‌گاه نزدیکی نکند و در طول هر چهار ماه بعد از هر نکاح نزدیکی نداشته باشد، یک طلاق بائن می‌شود.

دلیل:

زیرا با نکاح حق نزدیکی برای زوجه ثابت می‌شود و با امتناع در این مدت، زوج وی ظالم محسوب می‌شود. (البحر الرائق ج4ص68)

مسئله 134◄ و بعد از سه طلاق شدن و تحلیل نکاح قسمش باقی است ولی ایلاء از بین می‌رود؛ یعنی با نزدیکی باید کفارت قسم بدهد ولی با نزدیکی نکردن طلاق نمی‌شود.

دلیل:

زیرا بعد از سه طلاق شدن حق طلاق وی به پایان رسیده و تمام‌شده است و دیگر برای وی حق طلاقی از این عقد نیست. (المبسوط للسرخسی ج7ص30)

مسئله 135◄ اگر مردی که ایلاء کرده باشد و از نزدیکی کردن با زن عاجز باشد، پس با گفتن «رجوع کردم»، رجوع و برگشت از ایلاء محسوب می‌شود؛ یعنی در این مورد قول مرد عاجز جای نزدیکی حقیقی را می¬گیرد.

دلیل:

از ابن مسعود (رض) چنین روایت‌شده است. (الاختیار لتعلیل المختار ج3ص155)

مسئله 136◄ عجز گاهی از طرف مرد می‌باشد و گاهی دیگر از طرف زن و گاهی ممکن است از غیر آن‌ها باشد.

مسئله 137◄ اگر قبل از اتمام مدت ایلاء عجز برطرف شود، پس نزدیکی وی باید بالفعل باشد؛ یعنی با جماع باشد.

دلیل:

از حضرات ابن مسعود (رض) و علی (رض) و ابن عباس (رض) چنین روایت‌شده است. (الاختیار لتعلیل المختار ج3ص155)

مسئله 138◄ اگر کسی به زنش بگوید: «انت علی حرام» (تو بر من حرام هستی)، در این صورت اگر نیّتش از این گفتار ظهار باشد، همان ظهار است و اگر نیّتش سه طلاق باشد نیز همان سه طلاق واقع شود و اگر نیّتش دروغ گفتن از این گفتار باشد، دروغ محسوب می‌شود. اگر نیّتش حرام گرداندن زن باشد، پس ایلاء است و حكم ايلاء بر وي ثابت می‌شود.

دلیل:

زیرا در این کلام احتمال چندین معنی می‌باشد، پس منظورش را از وی پرسیده می‌شود. (المبسوط للسرخسی ج6ص70)

مسئله 139◄ اگر بگوید: «کل حل لی حرام» (هر حلالی بر من حرام است)، اگر نیت نداشته باشد و یا نیّتش طلاق باشد، یک طلاق بائن واقع می‌شود.

دلیل:

زیرا در عرف منظور از این قول خوردنی‌ها و پوشیدنی‌ها و زن می‌باشد. (شرح الوقایه ج4ص409)