مصرف زكات (مستحقّ زكات و كساني كه زكات به آن ها داده مي شود).

هفت نفر واجد شرایط دريافت زكات مي باشند:

مسئله 114◄ 1- كسي كه دارائي دارد ولي به نصاب نمي رسد.

مسكين: كسي كه چيزي ندارد.

مسئله 115◄ 3- عامل الصّدقه: كسي كه زكات مردم را جمع كرده و به مستحقّين مي دهد.

و اين شخص فقط مي تواند مزد خود را به مقدار عملش از زكات بگيرد.

مسئله 116◄ 4- مكاتب: كسي كه غلام كسي باشد و به طور قسطي خودش را بخواهد آزاد كند و به وي تا آزاد كردن خود و پرداخت قسطش كمك كرده مي شود.

مسئله 117◄ 5- مديون: كسي كه بدهي دارد و نصابي فاضل از بدهي خود ندارد.

مسئله 118◄ 6- في سبيل الله: كسي كه براي رفتن به جنگ خرجي ندارد (قول امام ابويوسف (رض)) و يا كسي كه بر وي حج فرض شده ولي نتواسته است كه حج را اداء كند. (قول امام محمد (رض)).

مسئله 119◄ 7- ابن السّبيل: كسي كه از وطنش دور افتاده و براي برگشت چيزي ندارد. (گرچه در خانه اش داراي اموال باشد).

دليل:

ترجمه ی آیه: زكات ها مخصوص فقرا و مساكين و كاركنانى است كه براى (جمع آورى) آن زحمت مى‏كشند، و كسانى كه الفت داده مي شود دل هاي ايشان را و براى (آزادى) بردگان و (اداى دين) بدهكاران و در راه الله ﷻ  و واماندگان در راه، اين، يك فريضه ی الهى است و الله ﷻ دانا و حكيم است!. [سوره ي التوبه آية 60]

مؤلفه ي قلوب: به كساني گفته مي شود كه كنار مسلمانان زندگي مي كنند و يا تازه مسلمان شده ها و يا كساني كه از آن ها ممكن است ضرري به مسلمانان برسد و در زمان رسول الله ﷺ به آن ها مقداري از زكات داده مي شد و به اجماع امّت، بعد از عزّت و قوّت يافتن اسلام، اعطاي زكات به آن ها ممنوع شد و ديگر از مصرف محسوب نمي شوند و فقط همان هفت گروه كه مذكور شد، موارد مصرف زكات مي باشند. (الهداية و البناية ج3ص444).

مؤلفه ی قلوب در زمان رسول الله ﷺ و در زمان خلافت ابوبكر (رض) منحل شد. (سنن الكبري للبيهقي ج7ص20 - التلخيص الحبير ج3ص246 - نصب الراية ج4ص280).

مسئله 120◄ مزكّي مي تواند زكات خود را براي همه ي اين مصارف تقسيم كند و همچنين مجاز است كه به يكي از اين مصارف بپردازد.

مزكّي: كسي كه زكات مي پردازد.

دليل:

از ابن عباس (رض): به هر يك از اين صنف ها زكات اداء كني، از ذمه (گردنت) ساقط است. (التلخيص الحبير ج3ص244 - نصب الراية ج4ص284 - اعلاءالسنن ج6ص2806).

رسول الله ﷺ: به سلمه بن صخر الانصاری فرمودند: به صاحب زكات بني زريق برو و از آن ها زكات را براي خودت بگير. (مسند احمد ج33ص179 - سنن الترمذي ج12ص136 - تلخيص الحبير ج3ص477).

مسئله 121◄ اين پرداخت بايد به صورت تمليك باشد.

تمليك: مالك گرداندن طرف مقابل.

دليل:

الله ﷻ مي فرمايد: «... و بدهيد زكات را ...»(43 / سوره البقره) و اين دادن (ايتاء) يعني مالك گرداندن كسي را گويند. (الاختيار لتعليل المختار ج1ص129 - تبيين الحقائق ج1ص251 - مجمع الانهر ج1ص328).

مسئله 122◄ مزكّي نمي تواند زكات خود را به شوهرش يا زنش يا كه پسر يا دخترش يا كه نوه ي خود يا به پدر و مادر و پدربزرگ و مادربزرگ خود بدهد. و همچنين نمي تواند به مملوك (كنيز يا غلام خود) بدهد.

دليل:

حضرت علي (رض): از زكات فرض، براي فرزند و پدر هيچ حقي نيست. (سنن الصغري للبيهقي ج1ص394 – كنز العمال ج6ص611).

مسئله 123◄ علماء اجماع دارند بر اينكه زوج نمي تواند زكات خود را به زوجه بپردازد. (اكمال المعلم شرح صحيح المسلم ج3ص276 - فتح الباري ج3ص330 - اعلاءالسنن ج6ص2812).

دليل:

زيرا منافع آنان مشترك مي باشد پس تمليك كامل حاصل نمي شود و كمال تمليك در زكات واجب است. (الهداية و البناية ج3ص467 - اللباب في شرح الكتاب ج1ص80 - فتح القدير ج4ص200).

مسئله 124◄ همچنين نمي تواند به كسي كه غني باشد زكات دهد.

غني: كسي كه داراي نصاب فطريه باشد.

دليل:

رسول الله ﷺ: گرفتن زكات بر غني حلال نيست. (سنن ابي داود ج1ص514 - الدراية في تخريج احاديث الهداية ج1ص266 - سنن الصغري للبيهقي ج2ص73).

مسئله 125◄ همچنين نمي تواند به طفل غني يا مملوك غني بدهد.

دليل:

 زيرا طفل غني بخاطر اموال پدرش غني محسوب مي شود. (الهداية و البناية ج3ص470 - الجوهرة النيرة ج1ص494 - اللباب في شرح الكتاب ج1ص80 - بدائع الصنائع ج2ص320).

مسئله 126◄ همچنين نمي تواند به بني هاشم و مملوك آنان نيز زكات دهد.

دليل:

رسول الله ﷺ: زكات براي محمد ﷺ و آل محمد حلال نيست؛ زيرا زكات چرك اموال مردم مي باشد. (الهداية و البناية ج3ص471 - السنن الصغري للبيهقي ج1ص395 - المستدرك علي الصحيحين ج3ص137 - المعجم الكبير ج5ص54 - بلوغ المرام من ادلة الاحكام ج1ص237).

مسئله 127◄ ذمي نيز از موارد مصرف زكات نيست (غيرمسلمان).

دليل:

رسول الله ﷺ: (زكات را) از اغنياء مسلمين بگير و به فقراء آنان بپرداز. (شرح معاني الاثار ج4ص372 - التلخيص الحبير ج3ص244 - نصب الراسة ج4ص287 - البحرالرائق ج2ص261).

مسئله 128◄ اگر زكات خود را به شخصي بدهد و بعد معلوم شود كه آن شخص مملوك خودش بوده است، پس بر وي لازم است كه زكات خود را به كسي ديگر دهد و آنچه كه به مملوك خود داده است از زكاتش محسوب نمي شود.

دليل:

زيرا در اين عمل، تمليك كه ركن زكات است وجود ندارد. (الهداية و البناية ج3ص476 - العناية ج3ص211 - اللباب شرح الكتاب ج1ص80).

مسئله 129◄ و اگر به كسي زكات خود را اداء كند و به گمان خود وي را از موارد مصرف زكات بداند و بعد معلوم شود كه وي مورد مصرف زكات نبوده است، بر وي لازم نيست كه زكاتش را دوباره بپردازد و در غير از مملوك خود همان از زكاتش محسوب مي شود.

دليل:

شخصي زكات خود را در كنار مردي در مسجد گذاشت تا وي آن را بردارد ولي پسرش آن را برداشت و آن مزكّي گفت كه والله من قصد دادن به تو را نداشتم بلكه آن از زكات بود. در اين حال رسول الله ﷺ فرمودند: اي يزيد (اسم مزكي)؛ براي تو است آنچه نيّت كردي (از زكات) و اي معن (اسم پسر مزكي) تو را نيز آنچه گرفتي. (صحيح البخاري ج5ص240 - كنزالعمال ج3ص420 - مشكل الاثار للطحاوي ج10ص 105).

مسئله 130◄ و اين عمل موقعي است كه مزكّي (زکات دهنده) بيشتر گمانش بر اين باشد كه كسي كه به وي زكات اداء مي كند، مصرف زکات باشد ولي اگر بداند و يا گمان كند كه مصرف نباشد، از زكاتش محسوب نخواهد شد.

یادآوری: مصرف زكات: شخصي كه مي توان به وي زكات داد؛ يعني همان هفت نفر كه گفته شد.

مسئله 131◄ مستحب است كه وقتي زكاتي به فردي مي دهد، آن مقدار بپردازد كه آن شخص از درخواست كمك از ديگري در آن روز مستغني باشد.

دليل:

رسول الله ﷺ در باره ي صدقه ي فطر فرمودند كه فقراء را در اين روز از درخواست کمک بی نیاز گردانید. (بدائع الصنائع ج3ص60 - البناية و الهداية ج3ص479).

مسئله 132◄ پرداخت زكات به مقدار يك نصاب به فقيري غير از مديون مكروه است.

دليل:

زيرا با اداي آن زكات غناء حاصل مي شود و در اين مسئله گرچه اداء به غني نيست ولي نزديك به آن است. (الهداية و البناية ج3ص478).

مسئله 133◄ بردن و نقل زكات از شهري به شهري ديگر مكروه است مگر اينكه از نزديكان وي در آن شهر باشد و يا اينكه اهل آن شهر محتاج تر باشند.

دليل:

رسول الله ﷺ وقتي معاذ (رض) را به يمن فرستادند فرمودند: زكات را از اغنياء آنان بگير و به فقراء آنان بده. (سنن الكبري للبيهقي ج7ص8 - المستدرك علي الصحيحين ج1ص114 - سنن ابي داود ج 2ص16).