دست بسته خواندن نماز در مذاهب اهل سنت

دکتر عبدالصدیق آخوند کشمیری: حکم دست بسته خواندن نماز در نزد اکثریت قریب به اتفاق اهل سنت، «سنت» است و «واجب» نیست. ذکر قید «اکثریت قریب به اتفاق» از این جهت است که از امام مالک، روایت دست بسته نخواندن وارد شده است.

 

«إن الحمد لله، نحمده ونستعينه ونستغفره، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا وسيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مضل له، ومن يضلل فلا هادي له وأشهد أنْ لا إله إلا الله، وحده لا شريك له، وأشهدُ أنّ محمداً عبدهُ و رسوله».

 

سنت، آنچه است که رسول الله (ص) بر آن مداومت ورزیده اند و احیانا ترک کرده اند چراکه اگر ترک نمی کردند، دلیل وجوب می بود و برای همین است که رسول الله (ص) در مورد برگزاری نماز تراویح بعد اینکه دو روز خواندند و روز سوم که مردم جمع شدند و منتظر بودند و رسول الله (ص) نیامدند، دلیل نیامدن خود را اینگونه بیان داشتند که می ترسم بر شما واجب شود. پس ترک یک امر توسط رسول الله (ص) برای نشان دادن این مهم است؛ پس بالتبع همچنانکه احادیث فراوانی در دست بسته خواندن رسول الله (ص) وارد شده است، قطعا روایاتی نیز از دست باز خواندن باید باشد.

 

بررسی روایات و اقوال مذاهب اهل سنت در مورد این مساله

در این مساله می توان چهار وجه قائل شد بدین معنی:

1-اصل دست بسته بودن 2-صفت دست بستن 3-مکان آن و 4-وقت آن.

 

بحث اول اینکه آیا دست بسته بخواند یا خیر؟

احناف، شافعیه، حنبلیان، اسحاق و اکثر اهل علم بر این هستند که دست بسته خوانده شود و این قول و حکم حضرات علی و ابوهریره و نخعی و ثوری و ابن منذر از امام مالک دست بسته خواندن را روایت کرده است و آنچه از مذهب امام مالک مشهور است اینکه دست بسته نشود و ابن زبیر و حسن و ابن سیرین قائل به دست بسته نخواندن هستند و عمل اهل مغرب بر این است (البنایه).

 

در کتاب البیان و التحصیل بعد از ذکر اقوال وارد شده از امام مالک چنین نتیجه گیری می کند که منع از دست بستن به این منظور بوده است که عوام فکر نکنند که واجب است (البيان والتحصيل (1/ 395)). اوزاعی نماز گزار را مخیر دانسته است بین دست بستن و نبستن.  ليث بن سعد بن سلمة گوید: «اگر ایستادن در نماز طولانی شد، دست راست را بر دست چپ بگذارد برای استراحت».

 

بحث دوم در صفت گذاشتن دست در وقت دست بسته خواندن

1-نمازگزار کف دست راست خود را بر مچ دست چپ بگذارد طوری که مچ در وسط کف باشد.

2-وبری گوید: در ظاهر روایت احناف چگونگی دست بستن نیامده است.

3-گفته شده: کف دست راست را بر کف دست چپ بگذارد.

4-گفته شده است: بر ساعد چپ گذاشته شود.

5-اصح و درست تر این است که بر مفصل (مچ دست) گذاشته شود.

 

بحث سوم در مکان گذاشتن دست

1-نزد احناف زیر ناف گذاشته شود و از امام احمد حنبل نیز روایت شده است (شرح الزركشي على مختصر الخرقي (1/ 543)). گذاشتن دست زیر ناف، روایت مشهور از مذهب حنبلی است (الشرح الممتع على زاد المستقنع (3/ 36)).

2-نزد امام شافعی، بر روی سینه گذاشته شود. در کتاب الحاوی چنین مذکور است و در الوسیط زیر سینه بگذارد.

3-در روایت ابن ماجشون از امام مالک: دست راست را بر مچ و اول استخوان ساعد زیر سینه بگذارد و در روایت اشهب، نمازگزار در دست بستن مختار است که کجا بگذارد.

 

و اما دلائل مذاهب در مکان وضع دست، در دست بستن:

1: أَخْبَرَنَا أَبُو طَاهِرٍ، نَا أَبُو بَكْرٍ، نَا أَبُو مُوسَى، نَا مُؤَمَّلٌ، نَا سُفْيَانُ، عَنْ عَاصِمِ بْنِ كُلَيْبٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ وَائِلِ بْنِ حُجْرٍ قَالَ:"صَلَّيْتُ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -، وَوَضَعَ يَدَهُ الْيُمْنَى عَلَى يَدِهِ الْيُسْرَى عَلَى صَدْرِهِ. (صحيح ابن خزيمة ط 3 (1/ 272))

از وائل پسر حجر: همراه رسول الله (ص) نماز خواندم و رسول الله (ص) دست راست خود را بر دست چپ خود بر روی سینه گذاشتند.

 

2: وروى أبو هريرة - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ - «أنه - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - يضع يده على السرة»البناية شرح الهداية (2/ 182)

ابوهریره روایت کرد: رسول الله (ص) دست خود را زیر ناف می گذاشته اند.

 

3: حَدَّثَنَا عُثْمَانُ بْنُ أَبِي شَيْبَةَ، حَدَّثَنَا أَبُو الْأَحْوَصِ، عَنْ سِمَاكِ بْنِ حَرْبٍ، عَنْ قَبِيصَةَ بْنِ هُلْبٍ عن أَبِيهِ، قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - يَؤُمُّنَا فَيَأْخُذُ شِمَالَهُ بِيَمِينِهِ. سنن ابن ماجه ت الأرنؤوط (2/ 9)

هلب از پدرش نقل کرد: رسول الله (ص) برای ما امامت می کرد و دست چپ خود را به دست راست می گرفتند.

 

4: عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: " إِنَّ مِنَ السُّنَّةِ فِي الصَّلَاةِ وَضْعُ الْكَفِّ عَلَى الْكَفِّ تَحْتَ السُّرَّةِ " وَكَذَلِكَ رَوَاهُ أَبُو مُعَاوِيَةَ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، وَرَوَاهُ حَفْصُ بْنُ غِيَاثٍ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ.( السنن الكبرى للبيهقي (2/ 48)).

از سنت نماز این است که کف را روی کف زیر ناف گذاشته شود.

 

5: عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، {فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ} [الكوثر: 2] قَالَ: «هُوَ وَضْعُكَ يَمِينَكَ عَلَى شِمَالِكَ فِي الصَّلَاةِ» (المستدرك على الصحيحين للحاكم (2/ 586).

از حضرت علی در مورد {فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ} [الكوثر: 2](پس نماز بخواند برای پرودگارت و نحر کن)، گفت: نحر یعنی گذاشتن دست راست بر دست چپ در نماز است.

 

روایات بسیاری غیر از این روایات که بیان شد، در مورد این مساله، روایت شده اند و اختلاف در کجا گذاشتن و کیفیت آن است.

 

والعمل عليه عند أهل العلم من أصحاب النبي - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - والتابعين ومن بعدهم، يرون أن يضع الرجل يمينه على شماله في الصلاة، ورأى بعضهم أن يضعهما فوق السرة، ورأى بعضهم أن يضعهما تحت السرة، وكل ذلك واسع عندهم. البناية شرح الهداية (2/ 182)

و نزد اهل علم از اصحاب رسول الله ص و تابعین و ما بعد آنان بر دست براست را بر چپ گذاشتن است حال بعضی گویند که بالای ناف باشد و بعضی گویند که زیر ناف دست بگذارد و هر یک از این وضع دست، مقبول است. (البناية شرح الهداية (2/ 182)).

 

بحث چهارم اینکه در چه زمانی دست بسته شود

در نزد امام اعظم و امام ابویوسف وقت دست بستن در قیام نماز است بنابر این در وقت خواندن ثناء (سبحانک) نیز دست بسته است و نزد امام محمد دست بستن سنت قرائت است. (البناية شرح الهداية (2/ 183))

از مذهب حنبلی در کتاب «الشرح الممتع على زاد المستقنع»، چنین آمده است که در هر قیامی سنت است و فرقی ندارد قیام قبل رکوع باشد و یا بعد رکوع. (الشرح الممتع على زاد المستقنع (3/ 104)).

 

منابع:

1-البناية شرح الهداية أبو محمد محمود بن أحمد بن موسى بن أحمد بن حسين العينتابى الحنفى بدر الدين العينى (متوفى: 855هـ) ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، لبنان چاپ اول 1420 هـ - 2000 م

2-البيان والتحصيل والشرح والتوجيه والتعليل لمسائل المستخرجة  أبو الوليد محمد بن أحمد بن رشد القرطبي (المتوفى: 520هـ) تحقیق: دکتر محمد حجي وآخرون ناشر: دار الغرب الإسلامي، بيروت – لبنان چاپ دوم 1408 هـ - 1988 م

3-سنن ابن ماجه  ابن ماجة أبو عبد الله محمد بن يزيد القزويني، وماجة اسم أبيه يزيد (المتوفى: 273هـ) تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي ناشر: دار إحياء الكتب العربية - فيصل عيسى البابي الحلبي

4-السنن الكبرى أحمد بن الحسين بن علي بن موسى الخُسْرَوْجِردي الخراساني، أبو بكر البيهقي (متوفى: 458هـ)محقق: محمد عبد القادر عطا ناشر: دار الكتب العلمية، بيروت - لبنان

5-شرح الزركشي  شمس الدين محمد بن عبد الله الزركشي المصري الحنبلي (متوفى: 772هـ) ناشر دار العبيكان چاپ اول، 1413 هـ - 1993 م

6-الشرح الممتع على زاد المستقنع  محمد بن صالح بن محمد العثيمين (المتوفى: 1421هـ) دار النشر: دار ابن الجوزي چاپ اول، 1422 - 1428 هـ

7-صحيحُ ابن خُزَيمة أبو بكر محمد بن إسحاق بن خزيمة بن المغيرة بن صالح بن بكر السلمي النيسابوري (متوفى: 311هـ) تحقیق و تخریج و تعلیق از: دكتور محمد مصطفى الأعظمي ناشر: المكتب الإسلامي

8-المستدرك على الصحيحين أبو عبد الله الحاكم محمد بن عبد الله بن محمد بن حمدويه بن نُعيم بن الحكم الضبي الطهماني النيسابوري المعروف بابن البيع (متوفى: 405هـ) تحقيق: مصطفى عبد القادر عطا.